Integracja w szkole daje dzieciom niepełnosprawnym szansę na kontakt z rówieśnikami oraz współdziałanie w społeczności klasowej i szkolnej. Pobudza wiarę w ich własne możliwości, motywuje do przezwyciężania trudności, umożliwia rozszerzenie wiedzy i zainteresowań. Pozostałym dzieciom integracja daje szansę niesienia pomocy słabszym, uczy wrażliwości na drugiego człowieka, daje bagaż swoistych doświadczeń związanych z kontaktem ze “sprawnymi inaczej”. Obcowanie uczniów zdrowych i niepełnosprawnych stanowi szansę dla obu grup, stwarza im naturalne warunki spotykania się, zabawy, nauki, dzięki, którym uczą się tolerancji i akceptowania innych.
Integracyjny system kształcenia zakłada pełne uczestnictwo wszystkich dzieci w procesie uczenia się i uspołeczniania. W zespołach klasowych razem z dziećmi zdrowymi uczą się dzieci z różnymi dysfunkcjami rozwojowymi, o różny możliwościach intelektualnych emocjonalnych i ruchowych, określane jako dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
Określenie specjalnych potrzeb edukacyjnych wynikających z rodzaju niepełnosprawności, charakterystycznych dla danego dziecka, stanowi podstawę do konstruowania programów nauczania. Podstawą pracy dydaktyczno- wychowawczej jest program szkoły masowej. Treści programowe są obowiązkowe dla wszystkich uczniów w klasie. Dzieci niepełnosprawne realizują program szkoły specjalnej lub zmodyfikowany program szkolnictwa powszechnego lub specjalnego.
Ideologia programu zmodyfikowanego opiera się na założeniach zróżnicowania rozwoju psychofizycznego dzieci. Plany zmodyfikowane opracowywane są dla uczniów nie tylko niepełnosprawnych i z fragmentarycznymi zaburzeniami rozwoju, ale także dla uczniów zdolnych. Modyfikacja programu kształcenia polega na dostosowaniu treści programu, metod i form pracy do możliwości intelektualnych dzieci, stymulowaniu ich rozwoju oraz dążności do osiągnięcia przez dzieci sukcesu na miarę własnych możliwości.
Ważne jest rozpoznanie potrzeb każdego ucznia poprzez zbieranie informacji z różnych źródeł, wykorzystując różne metody (analiza dokumentacji ucznia, orzeczenie z poradni psychologiczno- pedagogicznej, opinie specjalistów, ankiety dla rodziców).
Celem kształcenia dzieci w klasach integracyjnych jest:
I. Nauczanie i wychowanie uczniów zdrowych i niepełnosprawnych w ramach szkoły ogólnodostępnej poprzez:
a) integrację dzieci niepełnosprawnych i zdrowych w naturalnym środowisku rówieśniczym,
b) diagnozę potrzeb specjalnych każdego dziecka w klasie,
c) nauczanie wielopoziomowe w ramach wspólnego programu nauczania poprzez modyfikowanie programu nauczania do potrzeb i możliwości każdego ucznia, w zakresie treści i metod oraz tempa uczenia się dzieci, tworzenie indywidualnych programów nauczania w zależności od potrzeb i możliwości każdego ucznia, - stosowanie aktywnych metod;
d) stymulowanie rozwoju ucznia oraz przygotowanie do przyszłego, samodzielnego na miarę możliwości włączanie w życie społeczne;
e) kreowanie sytuacji dających możliwości twórczego rozwoju dziecka.
II. Pedagogizacja rodziców polegająca na włączaniu rodziców w życie szkoły, prowadzenie warsztatów dotyczących umiejętności wychowawczych.
III. Kształtowanie postaw prospołecznych w stosunku do osób niepełnosprawnych i słabszych poprzez organizowanie wspólnych imprez klasowych, zajęć pozalekcyjnych.
W klasie integracyjnej uczy się od 16 do 18 dzieci, w tym od 3 do 5 dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Liczba dzieci jest zależna od specyfiki niepełnosprawności. Dzieci zakwalifikowane jako integracyjne muszą mieć orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną. Klasa integracyjna jest prowadzona przez dwóch nauczycieli: prowadzącego i wspomagającego. Nauczyciel wspomagający jest pedagogiem specjalnym.
Klasa pracuje w oparciu o program szkoły masowej na podstawie obowiązujących podręczników Dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych nauczyciel wspomagający przygotowuje program zmodyfikowany - dostosowany do dynamiki rozwoju, możliwości dzieci i ich indywidualnego tempa pracy.
Podczas zajęć występuje indywidualizacja w procesie uczenia się. Zadania dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych są inne, o różnym stopniu trudności, doskonalące słabiej opanowane umiejętności i wiadomości, przeznacza się na ich wykonanie więcej czasu. Najczęściej jednak organizowane są takie sytuacje dydaktyczne i wychowawcze, w których uczniowie zdrowi i niepełnosprawni podejmują wspólne, różnorodne działania, są partnerami, razem pokonują trudności i osiągają sukcesy. Sytuacje te sprzyjają nie tylko uspołecznianiu dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, ale podnoszą poczucie własnej wartości i budzą wiarę w swoje możliwości
Podczas pracy na lekcji nauczyciel wspomagający pracuje z dziećmi, które potrzebują pomocy. Dla nich przygotowuje zadania, ćwiczenia i pomoce dydaktyczne, aby łatwiej zrozumiały przerabianą partię materiału.
Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych uczestniczą dodatkowo w zajęciach rewalidacyjnych, podczas których doskonalą analizę i syntezę wzrokowo-słuchową, ćwiczą logiczne myślenie, pamięć, spostrzegawczość, uwagę. Biorą udział w treningach relaksacyjnych.
W celu uatrakcyjnienia zajęć stosuje się gry i zabawy dydaktyczne. Dzięki tym różnorodnym ćwiczeniom i zabawom uczniowie mają możliwość wyrównywania ewentualnych braków. Dla uczniów niepełnosprawnych są dodatkowo prowadzone zajęcia rehabilitacyjne, które mają na celu podniesienie ogólnej sprawności fizycznej i manualnej dzieci.
W klasach integracyjnych uczą się dzieci z bardzo różnymi schorzeniami: upośledzone umysłowo, z porażeniem mózgowym, padaczką, dysfazją rozwojową, na wózku, niewidome. Każde z nich wymaga indywidualnego podejścia, specjalnego traktowania.
Praca w klasie integracyjnej jest trudna, wyczerpująca, wymaga dużego zaangażowania, cierpliwości, empatii i ciągłego kształcenia się. Daje jednak wiele satysfakcji. Uśmiech i zadowolenie dziecka pokrzywdzonego przez los jest dla nauczyciela największą nagrodą.
Dużym osiągnięciem wychowawczym jest to, że dzieci potrafią sobie nawzajem pomagać, nie zostawiają kolegów niepełnosprawnych w potrzebie. Podczas cichej pracy na lekcji czytają uczniom słabszym polecenia, pomagają je wytłumaczyć. Dzieci są ze sobą zżyte. Rodzice wykazują chęć pomocy, są zainteresowani postępami dzieci i zaangażowani w życie szkoły.
Zadania nauczyciela wspomagającego można podzielić na trzy grupy:
- zadania edukacyjne związane z organizacją kształcenia dzieci
- zadania integrujące związane z wspieraniem integracji i wzajemnej tolerancji między dziećmi w klasie, w szkole i poza nią, a także pomiędzy rodzicami uczniów i nauczycielami
- zadania wychowawcze w stosunku do całej klasy.
Treści dydaktyczne realizowane są zgodnie z Podstawą Programową MEN, programami zatwierdzonymi przez MEN do użytku szkolnego i wpisanymi do szkolnego zestawu programów.
Ponadto podczas zajęć edukacyjnych, godzin wychowawczych, oraz cyklicznych zajęć pozalekcyjnych realizowane są ścieżki edukacyjne ze szczególnym uwzględnieniem edukacji regionalnej, medialnej oraz profilaktyki uzależnień.
Program wychowawczy każdej klasy konstruowany jest w oparciu o Szkolny Program Wychowania, w którym zawarte są cele pracy wychowawczej na poszczególnych etapach kształcenia.
Wszystkie dzieci są oceniane zgodnie z Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania. W klasie integracyjnej pracuje nauczyciel przedmiotu i nauczyciel wspomagający.
Działania obu pedagogów muszą być zaplanowane wspólnie. Jest to znacznie trudniejsze niż w nauczaniu zintegrowanym, bo wymaga stałych spotkań i konsultacji.
Nauczyciel wspomagający musi znać treści zadań edukacyjnych ze wszystkich przedmiotów nauczania. Ponadto musi odpowiednio zmodyfikować je, dostosowując do możliwości uczniów niepełnosprawnych.
Praca dwóch pedagogów opiera się na szacunku, zrozumieniu, lojalności, szczerości, otwartości i wzajemnej akceptacji oraz takcie pedagogicznym. Wymiana zdań, poglądów, musi odbywać się na zasadzie partnerstwa i opierać na asertywnych metodach porozumiewania. Role obu pedagogów mogą być wymienne, a ich działania powinny się uzupełniać.
Nauczyciel przedmiotu przekazuje konspekty lekcji lub podaje tematykę zajęć na najbliższy tydzień. Nauczyciel wspomagający ma dostęp do materiałów służących przygotowaniu lekcji. Ułatwia to przygotowanie modyfikacji.
Często w przypadku nieobecności nauczyciela przedmiotu nauczyciel wspomagający potrafi skutecznie go zastąpić. Nauczyciel wspomagający sprawdza się w roli wychowawcy, gdyż jest obecny na każdych zajęciach edukacyjnych, w związku z tym doskonale orientuje się we wszystkich sprawach dotyczących klasy. Jest on koordynatorem pracy zespołu nauczycieli uczących w klasie oraz realizacji ścieżek edukacyjnych w swojej klasie.
Praca w klasie integracyjnej wymaga od nauczyciela wspomagającego ścisłej współpracy z całym zespołem specjalistów (z psychologiem, pedagogiem szkolnym, logopedą, rehabilitantem, terapeutą).
Integracja dla dzieci niepełnosprawnych jest szansą lepszego przygotowania do życia w społeczeństwie ludzi zdrowych, umiejętności nawiązywania kontaktów emocjonalnych, rozbudzania ambicji.
Naszą myślą przewodnią powinny być słowa Marii Grzegorzewskiej: “Każdy ma prawo do szczęścia i swego miejsca w społeczeństwie”.